Akupunktura – kiedy wiekowa medycyna spotyka współczesną naukę

Zdrowie wymaga balansu oraz gotowości ciała do wychodzenia naprzeciw stale zmieniającym się warunkom zewnętrznym. Możliwości adaptacyjne i regeneracyjne, zapewniające powrót do równowagi po działaniu bodźca zewnętrznego lub stresu, to jakości kluczowe do zachowania ogólnie pojętego dobrostanu. Koncepcje zachowania balansu, homeostazy, czy zrównoważonego metabolizmu są równie istotne z punktu widzenia medycyny wschodniej jak i zachodniej.

Za pomocą akupunktury, praktyk medycyny chińskiej może dotknąć wielu aspektów mających wpływ na równowagę zdrowotną. Akupunkturą możemy pobudzić ciało do regeneracji, przypomnieć tkankom ich funkcję i właściwy rytm działania. Poniżej przykłady schorzeń, których leczenie skutecznie wspiera akupunktura (na podstawie zaleceń WHO):

Akupunktura działa jako mechaniczny bodziec aktywujący różnorodne mechanoreceptory w skórze. Molekularne sygnały będące wynikiem tej mechanicznej stymulacji są następnie przekazywane przez włókna aferentne do rdzenia kręgowego, pnia mózgu i podwzgórza, skąd w odpowiedzi, poprzez włókna eferentne płyną sygnały zwrotne regulujące różnorodne procesy fizjologiczne. Wachlarz opisanych i badanych mechanizmów, jakie porusza bodziec akupunkturowy, jest ogromny: regulacja metabolizmu ATP, wspieranie neurogenezy, regulacja stresu oksydacyjnego, przywracanie plastyczności synaptycznej w obrębie hipokampu, łagodzenie stanu zapalnego w obrębie układu nerwowego, wpływ na różnicowanie i aktywność poszczególnych komórek wrodzonego i swoistego układu odpornościowego – to tylko kilka przykładów.

Szczególnie ciekawe są opisane niedawno mechanizmy akupunktury działające na układy immunologiczny oraz neuroendokrynny, oba będące złożoną siecią interakcji mającą ogromny wpływ na nasze samopoczucie i zdrowie. Akupunkturą możemy wpływać na aktywację słynnego nerwu błędnego, przynosząc efekt przeciwzapalny poprzez układ cholinergiczny (przywspółczulny); możemy także wpływać na odpowiedź immunologiczną ciała poprzez działanie na układ współczulny; ponadto szczegółowo opisane są efekty stosowania akupunktury na różne podtypy komórek układu odpornościowego. Akupunkturą możemy także regulować oś mózg-jelita.

Ta ostatnia, tak zwana oś mózg-jelita jest dwustronną komunikacją angażującą centralny układ nerwowy, jelitowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy, oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA, ang. hypothalmic-pituitary-adrenal) oraz inne. Poprzez te połączenia z mózgu do jelit trafiają sygnały wpływające na funkcje motoryczne i sensoryczne układu pokarmowego oraz na zasiedlającą jelita mikroflorę. Mikroflora oraz peptydy wydzielane w układzie pokarmowym z kolei zwrotnie wysyłają sygnały do mózgu, wpływając na jego funkcjonowanie. Ta bogata sieć połączeń i możliwych interakcji pełni niezwykle istotną rolę w zachowaniu zdrowia, a w przypadku zaburzeń bierze udział w rozwoju patologii neurorozwojowych, neurodegeneracyjnych, schorzeń układu pokarmowego, dysbiozy jelitowej oraz wielu innych.

Wspomniana wyżej oś HPA jest ponadto jednym z najistotniejszych układów reakcji na stres; jest więc również kluczowa w zachowaniu balansu zdrowotnego. Możliwe jest regulowanie działania tej osi poprzez akupunkturę, co podkreśla jej przydatność w regulacji układu neuroendokrynnego w leczeniu schorzeń związanych z przewlekłym stresem. Podobnie możliwy jest akupunkturowy wpływ na oś podwzgórze-przysadka-gonady (HPG, ang. hypothalmic-pituitary-gonadal), która związana jest z działaniem układu rozrodczego, a więc pełni istotną rolę w patogenezie schorzeń ginekologicznych oraz zaburzeń cyklu miesięcznego.

Poprzez wpływ na układ nerwowy, akupunktura jest niezwykle ceniona dzięki swojemu działaniu przeciwbólowemu – może wpływać na wydzielanie endogennych opioidów i neuroprzekaźników takich jak m. in. GABA, dopamina czy norepinefryna. Poprzez wpływ na neuroprzekaźniki jest również skutecznym narzędziem w pracy z bezsennością, depresją, stanami lękowymi, atakami paniki, a także zaburzeniami psychosomatycznymi, mentalnymi i uzależnieniami.

Powyżej przytoczyłam tylko część wniosków z najnowszych badań naukowych nad mechanizmami działania akupunktury w rozumieniu medycyny zachodniej. Medycyna chińska natomiast jako nauka holistyczna daje skuteczne narzędzie do uchwycenia tej mnogości interakcji w spójnym, całościowym obrazie pacjenta. Aspekty podlegające diagnozie i ocenie w medycynie chińskiej są tak naprawdę wyrazem i sumą procesów neurowegetatywnych, równowagi neurohumoralnej oraz procesów immunologicznych. Wrodzona natura pacjenta, nawyki, styl życia i kierujące nim przekonania to kolejne czynniki, których ocena dopełnia obrazu diagnostycznego. Odpowiedź na najważniejsze pytanie w skrócie brzmi więc: tak, akupunkturą możemy wspierać człowieka w powrocie do równowagi zdrowotnej w wielu skomplikowanych schorzeniach dzisiejszych czasów. Poniżej załączam interesujące prace przeglądowe dotyczące poruszanej tematyki, opublikowane w ostatnich latach w cenionych czasopismach naukowych 1–3.

dr n. med. Aleksandra Grochowska

1. Zhang, B. et al. Revealing the magic of acupuncture based on biological mechanisms: A literature review. BST 16, 73–90 (2022).
2. Ma, X. et al. Potential mechanisms of acupuncture for neuropathic pain based on somatosensory system. Front Neurosci 16, 940343 (2022).
3. Wang, M., Liu, W., Ge, J. & Liu, S. The immunomodulatory mechanisms for acupuncture practice. Front Immunol 14, 1147718 (2023).